Desiderius Erasmus Roterodamus
Erasmus
Hij is priester, kanunnik-augustijn, vrijzinnig theoloog, oecumenicus, filosoof, humanist, schrijver en kunstenaar. Erasmus wordt op 28 oktober 1466 geboren te Rotterdam, in de woning van zijn oma in de Stoofsteeg, die later de Wijde Kerkstege en vervolgens de Wyde Kerkstraet genoemd zal worden. Hij leeft in de overgang van de late Middeleeuwen naar de Renaissance. Hoewel hij maar heel kort in Rotterdam woont en daar niet meer terugkeert, is hij trots op zijn geboortestad en voegt, zoals veel humanisten, de plaatsnaam aan zijn eigen naam toe.
Zijn tijd
kenmerkt zich door grote veranderingen. Ineens kan men de oceanen bevaren. Mensen als Columbus, Magelhaes en Vasco da Gama ontdekken dat de wereld groter is dan Europa. Door de boekdrukkunst komen wetenschap en kennis bij een groter publiek. Er breekt een nieuwe tijd aan van sociale omwenteling. Dat schept niet alleen verwondering en zelfbewustzijn, maar ook onzekerheid en angst. Men durft te twijfelen aan de door de Kerk gevormde zekerheden. Mensen stellen vragen over wat ooit zeker was. Wetenschappers gaan grenzen over en komen meer met elkaar in contact. Zo ook Erasmus.
Viator
Erasmus' vrijheidsdrang maakt hem tot een echte 'viator' een reiziger, een zwerver. Vaak in slecht weer; het is de periode van de zogenaamde 'kleine ijstijd'. Frisse zomers en ijskoude winters tekenen dit tijdvak.
Het ontbreekt hem lang aan een vaste woonplek. Bijna zijn hele leven lang is hij, al schrijvend, onderweg. Het meest te paard en soms per schip. Mogelijk dat dit mee ingegeven is door zijn angst voor de pestuitbraken. Ook is hij steeds op zoek naar mecenassen voor de nodige financiering. Een vermoeiende en vaak teleurstellende bezigheid.
Na Rotterdam verblijft hij voor lange of korte tijd in onder meer Anderlecht, Antwerpen, Bergen op Zoom, Den Bosch, Deventer, Freiburg im Breisgau, Kamerijk, Leuven, Parijs, en Steyn bij Gouda. Het langst nog, acht jaren lang, woont hij in Basel bij zijn vriend en uitgever Hieronymus Froben. In Italië bezoekt hij Venetië en Bologna. Voor zijn werk is Erasmus zelfs bereid Het Kanaal over te steken. Hij woont afwisselend in Londen en Cambridge. Waar hij zich goed voelt, daar voelt hij zich thuis. Je zou kunnen zeggen: 'hij woont in zijn denken'.
Verzoener
Erasmus verafschuwt oorlogen. Die zijn in zijn tijd aan de orde van de dag. Als christen ijvert hij herhaaldelijk voor vrede.
In zijn Adagia schrijft hij: "Dulce bellum inexpertis" 'Zoet is de oorlog voor de onervarenen'.
De pacifist werkt aan onderling begrip en wil uiteindelijk, op basis van wat mensen gemeenschappelijk hebben, allen met allen verzoenen. Scholing en ontwikkeling vind Erasmus daarvoor noodzakelijk.
Ziekte en dood
Sinds augustus 1535 bewoont Erasmus opnieuw een verdieping van het huis 'Zum Luft' van Froben aan de Bäumleingasse 18 in Basel. Erg ziek uit Freiburg gekomen wil hij zijn laatste dagen in Brabant beleven. Het barre weer dwingt hem echter tot de tussenstop in Basel. Erasmus blijft daar en werkt er nog 'zolang het dag is'. Hij woont er dit keer niet lang. Op 12 juli 1536 overlijdt de filosoof. Hoewel hij in het Latijn denkt en schrijft, spreekt de christen-humanist op zijn sterfbed zijn laatste woorden uit in het Nederduits: "Lieve God".
Erfgoed
In Rotterdam, ongeveer op de plek van zijn verdwenen geboortehuis, verwijst een monument naar Erasmus' komst in de tijd.
In Basel herinnert een gevelsteen de voorbijganger aan het verblijf van deze grote bijbelbiograaf als gast van drukker Froben. De filoloog Erasmus schrijft veel werken over cultuur, ethiek en religie. Volgens hem moeten de mensen zich daarin vormen. Daarnaast schrijft Erasmus meer dan 3000 brieven. Ongetwijfeld draagt de door Janetto en Francesco dei Tasso uitgerolde transnationale estafettepost bij aan de verspreiding van zijn werken en brieven over Europa.
Auctor damnatus
De Rotterdamse denker, aanvankelijk overal geroemd, wordt op het eind van leven niet door iedereen gewaardeerd. Erasmus is van het christelijke Evangelie, de 'blijde boodschap' en menigeen stoort zich aan zijn bevrijdende denkbeelden. In 1559 wordt Erasmus door de leiding van de rooms-katholieke kerk officieel tot 'auctor damnatus', een verboden schrijver verklaard. Zijn boeken komen op de index. Katholieken mogen ze niet meer lezen.
Unesco
De Bibliotheek Rotterdam beheert in 'De Kluis' meer dan 5000 boeken, de grootste erfgoedcollectie ter wereld, van en over deze Rotterdamse filosoof.
Dat zijn erfgoed van onschatbare waarde is voor ons historisch besef wordt bevestigd door de Nederlandse Unesco-commissie. Zij nomineert in 2021 Erasmus' erfgoedcollectie in Rotterdam voor toevoeging aan het 'Unesco Memory of the World Register'.
Desiderius Erasmus behoort tot de zeldzamen die voor ons, juist in deze tijd, een morele navigator kunnen zijn.
Bronzen statue in Rotterdam
Erasmus' beeld staat op het Grotekerkplein en is het oudste vrijstaande standbeeld van Nederland. Daarnaast is zijn statue het eerste in Europa dat niet voor een koninklijk of militair persoon werd opgericht.
30 april 1622
In 1618 krijgt architect en beeldhouwer Hendrik de Keyser van stadspensionaris Hugo de Groot de opdracht om een beeld van Erasmus te maken. Het beeld wordt in brons gegoten door Jan Cornelisz Ouderogge in zijn bronsgieterij aan de Hoogstraat. Op 30 april 1622 wordt het beeld op de Grote Markt onthuld, de locatie is ongeveer op de plek tussen nu de Markthal en de Hoogstraat. Hier blijft het staan tot 1940.
Begraven
Door het nazi-bombardement van 14 mei 1940 wordt de Grote Markt volledig verwoest. Het beeld van Desiderius Erasmus blijft echter als een wonder ongeschonden overeind. Na het puinruimen wordt het beeld van zijn sokkel genomen en begraven op de binnenplaats van Museum Boijmans, nu Museum Boijmans-van Beuningen. Daar blijft het tot 1945. Daarna wordt het opgegraven en geplaatst op de Coolsingel voor de Erasmusflat van Dudok, het bekende ‘HBU-gebouw'. Later, als de metro wordt aangelegd, verhuist het tijdelijk terug naar het Museum Boijmans. Uiteindelijk wordt het beeld in 1963 geplaatst op het Grotekerkplein vlakbij de Laurenskerk.
Sokkel
Het beeld staat op een nieuwe sokkel en wordt in 1972 tot monument verklaard. De oude sokkel staat in een glazen behuizing op de campus van Universiteit Erasmus Rotterdam. Sinds 2018 maakt hij deel uit van een monumentale gedachtewolk, naar ontwerp van Kathrin Schlegel. Het spiegelende materiaal van 'Der Stein des Weisen' versmelt het verleden van de sokkel met heden en toekomst van de campusomgeving.
Gevallen
In de nacht van 21 op 22 november 1996 is het beeld op het Grotekerkplein door onbekende oorzaak omgevallen. Geschrokken Rotterdammers vinden het in de ochtend voorover met het hoofd op de bestrating. Na restauratie is het beeld teruggeplaatst.
Missie
Het beeld heeft bijna net zo’n bewogen geschiedenis als Erasmus zelf. Ook de filosoof stond zelden stil, was altijd onderweg, altijd werkend. Tot op vandaag klinkt zijn vredelievende en verzoenende missie door in de activiteiten van twee stichtingen:
www.erasmushuisrotterdam.nl en www.huisvanerasmus.nl
Erasmus in Dordrecht
Waarom een citaat van Desiderius Erasmus Roterodamus op een gevel van een Dordts nieuwbouwhuis belandde. Ik zocht het antwoord en RTV Dordrecht maakte daarvan een korte reportage. Daarnaast is het gepubliceerd op 24 november 2021 in de Dordtse wijkkrant 'De Staartenaar' en op 02 januari 2022 in het digitaal en fysiek Cultureelhistorisch magazine 'Dordrecht Monumenteel | Dordts Geboren', editie 81.
Bekijk de YouTube-video en/of mijn ontdekkingsverhaal:
